रेड ऑन एन्टीबी !

खूपच दिवसानी रेड ऑन एन्टीबी (एन्टेबी ?) पाहिला... आणि पुन्हा एकदा तेव्हढाच आवडला ! वेगवेगळ्या कारणांसाठी. अर्थातच सर्वात महत्वाचे कारण म्हणजे ह्या सत्यघटनांमधले थरारनाट्य आपल्यापर्यंत पोचवण्यात चित्रपट कमालीचा यशस्वी होतो.

१९७७ चा असला आणि टि.व्ही. साठी बनवलेला असला तरी आजही त्याची निर्मीतीमूल्ये चांगली वाटतात... उत्तम दिग्दर्शक व अभिनेते आहेत... बराचसा चित्रपट डॉक्युमेंटरीच्या शैलीत आहे आणि म्हणून(ही) प्रभावी वाटतो.

चित्रपट ज्यावर बेतला आहे तो घटनाक्रम साधारण असा होता :

जून २७, १९७६ रोजी एअर फ्रान्सचे विमान अथेन्सहून पॅरीसला जाण्यासाठी सुटले. ते विमान आधी तेल अवीव हून निघाले होते.. साधारण अडीचशे प्रवासी असलेल्या ह्या विमानाचे अपहरण पॅलेस्टीनी (PFLP) व जर्मन अतिरेक्यांनी केले. मधे लिबीयात इंधनासाठी थांबून ते विमान थेट युगांडात एन्टीबी विमानतळवर उतरवण्यात आले.

त्या ४ अपहरणकर्त्यांना अजून अतिरेकी नव्याने येऊन मिळाले. विमानतळाच्या एका इमारतीत सर्व प्रवाशाना कोंबण्यात आले. इमारतीभोवती स्फोटके लावली गेली. अतिरेक्यांची मुख्य मागणी जाहीर करण्यात आली की वेगवेगळ्या देशात (मुख्यत: इस्त्रायल मधे) कैदेत असलेल्या चाळीस पॅलेस्टीनींची सुटका करावी नाहीतर ओलीस ठेवलेल्या प्रवाशांना ठार मारले जाईल.

ह्या सर्व प्रकाराला युगांडाचा सर्वेसर्वा (राष्ट्राध्यक्ष/लष्करशहा) इदी आमीन ह्याचा पाठींबा होता. युगांडाच्या लष्करातील सैनिकही ह्या इमारतीभोवती पहाऱ्यास होते.

लवकरच इस्त्रायलचे नागरिक व ज्यू (सुमारे १००) सोडून बाकी प्रवाशांची मुक्तता करण्यात आली. अतिरेक्यांनी त्यांची मागणी पूर्ण करण्याची मुदत वाढवून १ जुलै ऐवजी ४ जुलै केली.

अतिरेक्यांशी चर्चाही न करणाऱ्याचे धोरण असलेल्या इस्त्रायल पुढे हा मोठाच पेच होता. त्यात आंतरराष्ट्रीय राजकारणाची गुंतागुंत तर होतीच पण अंतर्गत परस्परविरोधी मतांचा दबाव आणि चुकीच्या पद्धतीने परिस्थिती हाताळल्यास लोकक्षोभाचीही भिती होती.

पण अखेर...

इस्त्रायलने जे केले त्याला लष्करी कारवायांच्या इतिहासात क्वचितच तोड सापडेल !!!

जुलै ३ ला, तुटपुंज्या वेळात आणि अतिशय गुप्तपणे आखलेल्या लष्करी कारवाईचा आरंभ झाला. अडीच हजार मैल प्रवास करुन इस्त्रायलची २०० सर्वोत्तम सैनिक/कमांडोज ची तुकडी ३ विमानानी युगांडात उतरली... थेट एन्टीबी विमानतळावर !

अतिरेक्याना मारुन प्रवाशांची सुटका करणे हे या मोहिमेचे मुख्य लक्ष्य होते. अर्थातच मधे पडलेच तर युगांडाच्या सैनिकाना गारद करणे ('neutralize' हा शब्द मला आवडतो) हा भागही आधीच ठरवला गेला होताच

वेगवेगळ्या कारणांसाठी इस्त्रायल असे काही करेल अशी सुतराम शक्यता नव्हती. अचानक झालेल्या हल्ल्याने अतिरेकी व युगांडाचे सैनिक गडबडले.. त्या धुमश्चक्रीत सर्वच्या सर्व ७ अतिरेकी मारले गेले. २० युगांडन सैनिक गारद झाले. दुर्दैवाने एक इस्त्रायली कमांडो कामी आला व १०० प्रवाशांपैकी तीन मारले गेले. ही लढाई सुमारे अर्धा तास चालली होती. पाठलाग करु नये म्हणून विमानतळावरच्या युगांडाच्या ११ मिग विमानांनाही (म्हणजे एक चतुर्थांश युगांडन हवाई दल !) नष्ट करण्यात आले !

हा सर्व घटनाक्रम इतका सनसनाटी, थरारक आणि आश्चर्यकारकही आहे की बघून थक्क व्हायला होते.. मुळात सत्य घटनाच एव्हढ्या नाट्यपूर्ण आहेत की काल्पनिक प्रसंगांची जोड देण्याची गरजही नाही. चित्रपटाचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे 'Raid on Entebbe' हे हॉलिवूड version आहे असे कुठे जाणवत नाही. एकतर सुरेख दिग्दर्शन, अभिनय आणि दुसरे म्हणजे सत्य घटनांशी बरेचसे प्रामाणिक राहणे यामुळेच चित्रपट जमला आहे. (ह्या घटनेवरच आधारित दुसरा चित्रपट म्हणजे - इस्त्रायलचे जे version आहे - 'व्हिक्टरी ऍट एन्टिबी' तोही मी पाहिला होता. त्यात बर्ट लॅंकेस्टर, ऍंथनी हॉपकिन्स वगैरे अभिनेते असूनही त्यापेक्षाही 'Raid on..' च अतिशय सरस झाला आहे !)

एक घटनाक्रम म्हणून एकाच वेळी जो थरार आणि सुरसता (युद्धस्य कथा.. ) आहे त्यात मला रोचक/महत्वाच्या वाटलेल्या गोष्टींपैकी काही :

• अथेन्स विमानतळावर सुरक्षा रक्षकांचा संप अतिरेक्यांच्या पथ्यावर पडणे
• एका इस्त्रायली कंत्राटदाराने एन्टीबी विमानतळ बांधल्याने त्याच्या अंतर्गत रचनेची माहीती ('मिलिटरी इन्टेलिजेन्स' साठी) उपयोगी पडणे. तसेच सुटका झालेल्या प्रवाशांच्या मदतीने अतिरेक्यांची रेखाचित्र काढून कमांडोजना ती तोंडपाठ करवणे.
• एकीकडे नमते घेतल्याचे दाखवून.. अतिरेक्यांशी चर्चेस तयार होऊन, त्यांची मागणी ऐकून घेऊन, मुदत वाढवून घेऊन.. दुसरीकडे, प्रवाशांच्या सुटकेसाठी सर्व पातळ्यांवर प्रयत्न करणे (अशक्यप्राय वाटणार्या लष्करी कारवाईचीही तयारी करणे)
• चित्रपटात चार्ल्स ब्रॉन्सन म्हणतो तसे यशस्वी मोहिमेचे मर्म : ' स्पीड, सायलेन्स ऍंड कम्प्लीट सरप्राईज !'
• इदी आमीन वापरायचा तशीच काळी मर्सिडीज विमानातून आणून ती कारवाईत वापरणे - ह्या युक्तीला दाद द्यावी तितकी कमीच ! (इदी आमीन कधीतरी येऊन परिस्थिती बघून जायचा / प्रवाशांसमोर नाटकी भाषणबाजी करून नक्राश्रू ढाळायचा .. त्यामुळे इमारतीच्या दरवाजाबाहेर असलेल्या अतिरेक्याना वाटते की त्या विक्षिप्त इदी आमीनचीच शाही स्वारी आली आहे एव्हढ्या रात्री.. पण आत काही इस्त्रायली सैनिक असतात. तशाच मर्सिडिजमुळे अगदी जवळ जाईपर्यंत अतिरेक्याना संशयच येत नाही )
• "परिस्थितीवर पूर्ण नियंत्रण असणारे अतिरेकी (जरा संशय आला तरी नि:शस्त्र ओलीस लोकांवर सेकंदात गोळ्यांचा वर्षाव करण्याच्या परिस्थितीत असलेले), स्फोटकानी वेढलेली इमारत, युगांडन सैनिकांचे सहकार्य" विरुद्ध "अडीच हजार मैल प्रवास करुन आलेले, अनोळखी देशात नि तुलनेने अपरिचित इमारतीत शिरून एकाच वेळी अतिरेक्यांचे शिरकाण आणि प्रवाशांची सुरक्षा व सुटका अशी अतिअवघड जबाबदारी असलेले इस्त्रायली सैनिक" !
• एक राष्ट्र म्हणून ठाम उभे राहणारे इस्त्रायल. अतिशय कणखर , अतिरेक्यांपुढे न झुकणारे आणि आपल्या नागरिकांच्या सुटकेची विलक्षण काळजी असणारे नेतृत्व ! ज्याला act of war म्हणता येईल (दुसर्या देशाच्या हवाई हद्दीत विमाने घुसवून, उतरवून, सैनिकी कारवाई करणे) असे धाडस योग्य कारणासाठी, कुणाची परवानगी घेत न बसता व नंतरच्या आंतरराष्ट्रीय विरोध व निंदेला न घाबरता आत्मविश्वासाने करणे.. खरोखरच ह्या छोट्या राष्ट्रापासून किती तरी शिकण्यासारखे आहे ! (आपल्या व त्यांच्या असंख्य गोष्टीत (parameters) फरक असला तरी, 'पोलादी नेतृत्व', 'आपल्या देशातील नागरिकांची काळजी व संघभावना' व 'एक राष्ट्र म्हणून स्पष्ट व ठाम भूमिका' ह्या गोष्टींचे महत्व व आवश्यकता वादातीत नाही का ?)
• विमानाचा फ्रेंच पायलट व कर्मचारी ह्यानी सुटका केली असता जायला चक्क नकार दिला ! 'अजूनही कैदेत असणारे १०० प्रवासी हीसुद्धा आमचीच जबाबदारी आहे' अशी भूमिका पायलटने घेतली आणि त्याच्या सहकार्यांनी त्याला पाठींबा दिला व ते तिथेच राहिले.. ह्या शौर्याबद्दल व आपल्या व्यवसायाशी असलेल्या निष्ठेबद्दलही त्यांचे कौतुक करावे तेव्हढे थोडेच, पण नंतर सुटका झाल्यावर एअर फ्रान्सने नेमक्या ह्याच कारणासाठी पायलटला काही दिवस चक्क सस्पेंड केले होते !

असा हा नाट्यपूर्ण 'रेड ऑन एन्टीबी' जरुर मिळवून पहा !

घटनाक्रमाची अधिक माहिती :

http://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Entebbe

चित्रपटाविषयी अधिक माहिती :

http://www.imdb.com/title/tt0076594/