Dec 6, 2007

वेगमर्यादापुरुषोत्तम आणि व्यक्तिमत्व !

असं ब-याच वेळा होतं..

म्हणजे काय की मी रस्त्यावरून बाकीच्या नागरिकांचे विविध घटनात्मक आणि प्रासंगिक हक्क सांभाळत माझा गाडी हाकण्याचा हक्क बजावत असतो. आणि माझ्या पुढे गाडी चालवणारा एक कुणीतरी बाबाजी कळत नकळत कलाकारी करुन माझ्या मस्तिष्काचे तापमान वाढवण्याचे यथाशक्ती प्रयत्न करत असतो. कधी कधी एखादी स्त्रीशक्ती फेम आदिमायाही त्या वाहनाला चालवत असते !

मी आता भारतीय रस्त्यांवर चालवायला चांगला(च) रुळलो आहे. (ह्या वाक्यावरून अगदी ब्रिटीश परगण्यात मी 'पला बडा हूँ' असा अर्थ घेऊ नका.. अमेरिकेतून वापसीनंतरही अडीच वर्षे झाली म्हणून म्हटले) तर ह्याचा अर्थ असा की अष्टावधानी राहणे व कुठूनही कुठलेही वाहन अथवा जिवंत ऐवज कुठल्याही वेगाने आडवा किंवा उभा येऊ शकेल हे गृहीत धरणे मला जमायला लागले आहे. अर्थातच वाहतुकीचे सर्व - 'जवळजवळ सर्व' म्हणू म्हणजे साधारण ९९.८५ % - नियम पाळणे हे काही बदललेले नाहीये. 'व्हेन इन रोम' हे शक्यतो चांगल्या बाबतीतच वापरावे !

तर अशा नगांकडून एकंदर काही माफक नियम किंवा सौजन्याची अपेक्षा मी करत नसतोच. पण मला त्यांच्या आडमुठेपणाचे अतिशय कुतूहल वाटते ! त्याच्यासमोर रस्ता मोकळा आहे. मला वाट देणे थोड्याश्या प्रयत्नांनी शक्य आहे. तरी 'उजव्या लेन' (जरा कल्पनाशक्ती वापरा) मधून हे बाबाजी साडेतीन किंवा पावणेचार च्या स्पीड ने चारचाकी हाकत असतात. रस्ता असा विचित्र असतो की भरकन डावीकडून ओव्हरटेक करणे (जे मूळातच चूक आहे) ते शक्य नसते. काही वेळा हा इसम त्याच्यापुढे दोन तीन गाड्यांचे अंतर ठेवून चालवत असतो. अशा वेळी डावीकडून ओव्हरटेक केलाच तरी तेव्हाच तो वेग वाढवून आपल्याला उजव्या लेन मधे येऊ देणार नाही अशीही शक्यता असते.

तात्पर्य, तो रस्त्याचा बादशाह असतो. आपण मांडलिक राजा असल्याप्रमाणे वागायचं असतं. संयत हॉर्न वगैरे क्षुद्र गोष्टींचा तो त्रास करून घेत नाही. रस्ता अडवण्याच्या महान कार्यापासून तो अजिबात विचलित होत नाही. अशी अडवणूक करताना (त्याच्या डोक्याच्या स्कॄची 'पिळवणूक' आकाशातला बाप करील काय ?) शिवाय 'मोबाईल कानाला लावलेला असणे' किंवा 'शेजारी बसलेल्याशी निवांतपणे गप्पा मारणे' अशा मोहक गोष्टीही तो कधी कधी करत असतो. मग अशा वेळी विधायक मार्गाने निषेध नोंदवावा का कायदा हातात घ्यावा, ह्याचा मी माझ्या त्या दिवशीच्या मन:स्थितीनुसार (आणि त्या बाबाजीच्या आकारानुसार !) विचार करत बसतो.

पण, हटकून अशा वेळी मला य! वर्षांपूर्वी वाचलेला एक लेख आठवतो..

जेव्हा इंटरनेट बोकाळलेले नव्हते तेव्हा (म्हणजे जग जवळजवळ रिमिक्सगाणीमुक्त होते तेव्हा आणि महाराष्ट्र आजच्यासारखाच टॅंकरमुक्त नव्हता तेव्हा ) एक ऍंटी व्हायरस संचेतन / आज्ञावली तयार करणारी कंपनी होती.. अतिशय वेगाने तिची भरभराट झाली होती, होत होती. तिच्या मुख्य कार्यकारी अधिका-याची ती मुलाखत होती. अर्थातच कंपनीतल्या कुठल्याही अत्यंत महत्वाच्या जागेसाठी शेवटची मुलाखत घेण्याचे काम तो स्वत: करायचा.

त्त्याने असं म्हटलं होतं की - हमखास काही कारणाने (लंच मिटींग वगैरे साठी) मी त्या उमेदवाराला बाहेर दूर कुठेतरी नेतो व त्याला गाडी चालवायला लागेल असे बघतो. बोलताना त्याच्या गाडी चालवण्याकडे माझे अतिशय बारिक लक्ष असते.. जे असेल ते असो, पण त्या निरीक्षणावरून जे संकेत मिळतात त्यांचा, त्याला निवडण्यामधे किंवा न निवडण्यामधे खूप वाटा असतो.

मला तेव्हा वाचून गंमत वाटली होती. कदाचित तेव्हाची ती CEO जगतातली एक नवीन फॅशन असेल, कदाचित मुलाखत रोचक करण्याची ती युक्ती असेल.. पण तेव्हा मला त्याचे म्हणणे काहिसे पटले होते.. आजकाल मला ते जास्तच पटते !

म्हणजेच एकूणात, गाडी चालवण्याच्या पद्धतीवरून माणसाचे साधारण व्यक्तीमत्व कसे आहे त्याचा काही बाबतीत अंदाज बांधता येतो असे मला वाटते.

आता ह्या बाबत काही मुद्दे आधी बघितले पाहिजेत :
१. गाडी चालवणे हे एक कौशल्य आहे, कलाही आहे. त्यामुळे एखाद्याची चित्रकला वाईट असेल किंवा एखाद्याला गुलाबाचे कलम करता येत नसेल किंवा फ्य़ुज बदलता येत नसेल तर लगेच तो माणूस अकार्यक्षम आहे असे अनुमान आपण काढत नाही, तसेच असे निरिक्षण म्हणजे काही लिटमस टेस्ट नव्हे. काही बाबतीत ढोबळ संकेत त्यावरून मिळू शकतात / शकतील एव्हढेच.
२. काही विशिष्ट बाबतीतलेच ठोकताळे आपण त्या निरिक्षणावरून बांधू शकतो. उदा. अर्थातच एखाद्याला वडा सांबार आवडते की नाही हे काही आपण जाणू शकत नाही :)
३. एखाद्याचा चेहरा किंवा पेहराव पाहून जे आपण प्राथमिक अंदाज बांधतो व ते जसे कधी कधी अगदी चुकीचे ठरू शकतात तसेच इथेही होऊ शकते. उदा. दुस-याला त्रास न देता पण अतिशय संथ गाडी चालवणारा प्रत्यक्षात 'डॅशिंग' (म्हणजे डॅश मारून जाणारा नव्हे !) असू शकतो. शिवाय वरिष्ठ किंवा जो कुणी बरोबर असेल त्यानुसार त्याच्या चालवण्याच्या पद्धतीत त्या वेळी चांगला वाईट फरक पडू शकतो.


मग ड्रायव्हिंग वरून जर अंदाज बांधायचे झाले तर साधारण बाबतीत ? त्या ड्रायव्हरच्या स्वभाव, व्यक्तिमत्वाच्या कुठल्या गोष्टी कळू शकतील ? त्यामागचे तर्कशास्त्र काय ?

मला असे वाटते की खालील गोष्टी पाहता येतील :

१. शिस्तबद्धता : वाहतुकीचे किती व कुठले नियम तो पाळत आहे. तो नियमाचा मतितार्थ आणि गरज समजून घेऊन पाळत आहे का बिनडोकपणे ? (आजकाल काही दुचाकी वाले असे करतात. उजवीकडे वळताना हात का दाखवायचा असतो ह्याची काही कारणे आहेत. ते काम ब्लिंकरनेही होऊ शकते, माफक व एक्दोनदाच हात दाखवला (कोटी अपेक्षित नाही :) ) तरी चालू शकते पण असा विचार न करता काही लोक फाडकन लांबलचक हात बाहेर काढतात. काही इंचावर असलेल्या दुस-या दुचाकीस्वाराच्या कानफटात बसायची थोडक्यात चुकते पण तो बिचारा भांबावतो निश्चित. शिवाय हात काढणा-याच्या चेह-यावर "नियम पाळला तरी हे क्षुद्र असे विचित्र नजरेने बघताहेत माझ्याकडे. खरोखरच शहराची स्थिती म्हणजे आजकाल.." असे भाव असतात. शेजा-याना भुंकून भुंकून बेजार करणारा राक्षसी कुत्रा 'पाळल्यासारखे' हे नियम 'पाळतात'.)

२. Driving is a co-operative effort. बाकीच्यांच्याही गाडी चालवण्याच्या हक्काचा तो आदर करत आहे का ? का एक मर्दूमकी दाखवण्याची संधी किंवा शर्यत म्हणून तो त्याकडे पाहतो ? पादचा-याना तो कस्पटासमान तर लेखत नाही ना ? अडवणूकीचे धोरण ठेवून रस्त्यातील वाहतूकीच्या प्रगतीला तो अडथळा तर बनत नाही ना ?

३. SWOT Analysis (Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats) नजिकच्या व दूरच्या भविष्यातील संधी आणि आव्हाने : तो अर्धा सेकंद, २ सेकंद, १० सेकंद, १ मिनिट, अर्धा तास ह्यानंतरच्या आसपासच्या स्थितीबद्दल काही अंदाज बांधतो आहे का ? केव्हा वेग वाढवावा, अडथळे आधीच कसे ओळखावेत वगैरे त्याला समजते आहे का ? उदा. तो समोरुन येणारा ट्रक रस्त्याचा तो अरुंद भाग अडवणार आहे तेव्हा थोडे आधी थांबून ट्रकला जाऊ द्यावे हे त्याला कळते आहे का ? का घाईघाईने जाउन ट्रकला खिंडीत गाठून दोन्ही दिशेला वाहतूकीची कोंडी करत आणि भांडत बसण्यात त्याला रस आहे ?
पुढच्या एखाद्या रस्त्यावरच्या स्थितीचा तो अंदाज बाधतो आहे का ? त्यानुसार नेहमीचा मार्ग बदलतो आहे का ?
आपल्या गाडीची क्षमता आणि आकार ह्याचे फायदे तोटे त्याला माहित आहेत का ? त्यानुसारच तो गाडी चालवतो आहे का ?

४. सहज शक्य असले तरी पुढे जाण्याची संधी तो संथपणामुळे किंवा सुरक्षिततेला नको एव्हढे महत्व देऊन गमावतो आहे का ? (त्याचे risk appetite किती आहे आणि calculative risk घेण्याची त्याची तयारी आहे का ?)


हे अर्थातच गणिती किंवा ठोक पद्धतीने करायचे विश्लेषण नाही. एकाच दिवशीच्या निरीक्षणावरून अनुमान काढणेही पूर्ण बरोबर नाही.. परंतू वर दिल्याप्रमाणे चालकाच्या व्यक्तिमत्वाच्या काही पैलूंचा आणि विशिष्ट परिस्थितींमधे त्याच्या प्रतिक्रियांचा अंदाज नक्की बांधता येईल / येतो असे मला वाटते. चालकाचा common sense ही कळू शकतो (हा गुण आजकाल फार कॉमन राहिलेला नाही).


थोडक्यात नाडीपरीक्षेसारखीच ही गाडीपरीक्षाही उपयुक्त ठरु शकते.

व्हॉट से ?

6 comments:

Vaishali Hinge said...

जग जवळजवळ रिमिक्सगाणीमुक्त होते तेव्हा आणि महाराष्ट्र आजच्यासारखाच टॅंकरमुक्त नव्हता >>>
chaan ,mast nehamipramane..!

Unknown said...

tuzyawar alele article khup avadale[specially TITLE..{KHARA PUNERI}..]
apan swataha mumbaikar ani tehi apalya PULA n chya gavache ani nissim chahate.... minute observation ani tehi khas puneri bhashet shabdabaddha karayachi apali kala afalatunach......

apala PUNERI...... ..Mandar

Anonymous said...

थोडक्यात नाडीपरीक्षेसारखीच ही गाडीपरीक्षाही उपयुक्त ठरु शकते.>>>

१००%!! ही गाडीपरिक्षा आयुष्याचा भावी जोडीदार निवडताना पण उपयुक्त ठरेल!! :))

राहुल, मस्त लिहिलयस!!

राफा said...

लोपमुद्रा, मंदार व पन्ना : तुमच्या प्रतिक्रियांबद्दल मन:पूर्वक आभार !

सर्किट said...

एका नव्या ’स्पिन द यार्न’ मध्ये सहभाग घेण्यासाठी तुम्हाला आमंत्रित केले जात आहे. लेखनात भाग घेण्यासाठी, फ़क्त वाचायला नाही काही. :)
http://sty-mar1.blogspot.com/

ॐकार केळकर said...

"नियम पाळला तरी हे क्षुद्र असे विचित्र नजरेने बघताहेत माझ्याकडे. खरोखरच शहराची स्थिती म्हणजे आजकाल.."
हे मस्त... असे बरेच वेळा घडते... अश्या लोकांच्या पुढे नियम न पाळणारे पण परवडतात...