चाकाखालचा रस्ता !

आज रस्ता पहायचा मूड आहे. रस्ता काही खास नाही. नेहमीचाच अयशस्वी !

चित्रातले रस्ते असतात तसा सुबक वगैरे तर अजिबात नाही. काही काही रस्त्यावर आकर्षक कपड्यात सुंदर चित्रे चालतात, लखलखणारी दुकाने असतात.. तसाही नाही. एकेका रस्त्याचे भाग्य असते बहुतेक.

खरं म्हणजे मी चाललोय तो रस्ता काही एकच नाही. 'नेहमीचा रस्ता' म्हणजे अनेक रस्त्यांची साखळी आहे.. जॉइंट फॅमिली असल्यासारखी. पण कळत नकळत सगळ्या मेम्बरांचा एकमेकांवर प्रभाव पडतो आहे असं वाटत राहतं..

हा पूर्ण रस्ता तसा मध्यमवर्गीय आहे. म्हणजे अगदी गंजलेल्या सामानाची दुकानं, फुटकळ खोपटी, देशी दारुचे दुकान वगैरे गोष्टी नाहीत.. तशीच गुळगुळीतपणा, बाजूला बंगल्यांची रांग, दिव्यांचे नवीन खांब, रम्य झाडे वगैरेही नाहीत.

हा तसा ब-याच ठिकाणी ओबडधोबडच आहे. मधेच कधीतरी काही अज्ञात माणसे येउन त्याला जरा डागडुजी करतात. त्यांच्यातला मजूर, मुकादम आणि मालक जवळजवळ सारखेच दिसतात. उकळणारा लाव्हा भरकटत वाहत जावा तसे ते डांबर कसेही पसरवले जाते. मग त्यावर अजस्त्र लाटणी फिरवली जातात. पोळी करणारा शिकाऊ असेल तर कडांना रेखीवपणा न येता वेडेवाकडे आकार होतात तसेच ह्या रस्त्याच्या कडेला पसरलेले डांबर दिसते. दोनेक दिवस रस्त्याचा तो तकाकलेला मेक-अप राहतो. मग पुन्हा तो पार धुळकतो.

ह्या रस्त्यावरचा गोंधळही मेथड इन मॅडनेस असल्यासारखा.. अनेक तालमी घेऊन बसवल्याप्रमाणे चालू असतो... पण त्या चित्रातल्या रस्त्यांपेक्षाही ह्या नेहमीच्या रस्त्यातली चित्रे आज ठाशीव नि सुंदर दिसतात. अगदी आत्ता पुढे असलेली कच-याची गाडीसुद्धा !

ठीक. मग आज गाड्याच पाहू !

तशी खिडकीत बसून माणसांचे नमुने पाहण्याची मौज औरच आहे. पण एव्हढ्या रिकामटेकडेपणाची चंगळ परवडत नाही. त्या बाबतीत लहान सहान दुकानांचे मालक एकदम 'तयार' असतात. बरणीतला जिन्नस झपाझप कागदात बांधून देताना आणि 'कट'कन पुडीचा दोरा तोडतानाही अशा दुकानदारांचे रस्त्यावर अगदी बारिक लक्ष असते.

पण गाड्यांचे स्वभाव नि मूड्स माणसांपेक्षा लवकर वाचता येतात आणि ब-याचदा दिसतात तसेच असतात.

ही समोरची कच-याची गाडी निवांत खडखडत चालली आहे.. एखाद्या गरिबीने मळलेल्या लहानग्या मुलीसारखी ती वाटते. तिला दुनियेची नि तिच्या चकचकीत प्रगतीची काही पडलेली नाही. तिच्यातला काहीबाही जिन्नस मधे मधे खुशाल रस्त्यावर सांडतो आहे. कच-यातल्याच प्लॅस्टीकच्या पांढ-या पिशव्यांमधे भसदिशी हवा शिरली की त्याचे फुगे होऊन त्या उडत आहेत आणि अल्लद तरंगत तरंगत खाली येत आहेत. ती मुलगीच जणू फुंकरी मारून साबणाचे फुगे उडवत मजेत चालल्यासारखी वाटते.

त्या जुनाट गाडीत कच-याची पिवळी पेटी आहे. साखळीने बांधलेली. धूळ कचरा, घाणीने लडबडलेली. मूळचा पिवळा रंग जवळजवळ दिसतच नाहीये इतकी ती माखली आहे. पण तीही निवांत कांगारूच्या पिल्लासारखी गाडीच्या पोटात पहुडली आहे. आत्ता गेलं त्या वळणावर ती एका बाजूला सरकली. कुशीवर वळल्यासारखी... सिमेट्री जराशी बिघडलीच.. पण त्यामुळे तिचं काही बिघडत नाही. पुढच्या वळणावर ती पुन्हा कूस बदलेल कदाचित. पण वळणावर फक्त मीच वळलो. ती कच-याची पेटी ठेवलेली गाडी सरळच गेली...

आता एक लालभडक ट्रक आलाय समोर. ट्रक आणि लॉरी मधला लिंगभेद कसा ठरवतात कोण जाणे ? त्याच्या मागच्या बाजूला छान वेलबुट्टी, मोर वगैरे काढले आहेत. मागे दोन्ही बाजूला लटवलेल्या साखळ्यांची टोकं हिंदकळत आहेत. कानातल्या डूलांसारखी. त्यामुळेही त्या ट्रकमागे लिहीलेले 'चल मेरी रानी' अगदी शोभतयं. त्या खाली लिहीलेल्या 'सुरक्षित अंतर ठेवा' ला आता मजेदार अर्थ येतोय. त्या 'रानी'चा मर्यादाभंग होणार नाही ह्या बेताने मग जरा अंतर ठेवून मागे रहावेसे वाटते. ही डूल घातलेली रानी डुलत डुलत 'देश महान' असल्याचा संदेश देत गावोगाव फिरत्ये आपली.

एक मर्सिडीज घरंगळल्यासारखी पुढे गेली... रस्त्याला अजिबात न दुखावता. जणू रस्ता अदृश्य आहे आणि तिच्यासाठी उलगडतो आहे आयत्या वेळी ! ती आहे अगदी काळीशार. स्पॉटलेस ब्लॅक ! काळ्या साडीत अतिशय देखणी हिरॉईन असावी तशी. आपलं सौष्ठव सगळे नीट पहात आहेत ह्याची कल्पना असलेली तरीही खानदान मोठं असल्यामुळे आपला आब राखून जाणारी. पावसात भिजलेली अशी काळी मर्सिडीज पहाणं म्हणजे... पण आज पाऊस नाही.

पण ही विशिष्ट मर्सिडीज जरा फारच अलिप्तपणे चालली आहे. गूढ आणि काहीसे निष्ठूर तिच्या पोटात आहे असं वाटत राहतं. बाकीच्याना न कळू दिल्यासारखं सावध ती एका पांढुरक्या जीर्ण बंगलीसमोर थांबली. एखाद्या संपन्न जीवन जगलेल्या वृद्धाला शांत, हळूवार मृत्यू यावा तशी ती काळी मर्सिडीज वाटते.. जणू 'काळ'च त्यात बसून आला आहे.. कोण रहात असेल त्या बंगलीत ?

डावीकडून एक 'एसयूव्ही' उन्मत्त सांडासारखी जाते. काही तरल विचार यायला लागले की अशी उधळलेली वाहने जणू त्या विचारांनाच घासत, ठिणग्या उडवत गेल्यासारखी जातात. अंधूकसं दिसलं पण तिच्यातला चक्रधारी बहुतेक एक किरकोळ इसम होता. त्या प्रचंड धूडामधे तो अगदीच सूक्ष्म वाटला. एकंदर त्याला पाहून त्या जगत नियंत्याची आठवण होते. परिस्थिती त्या माणसाच्या कधीही हाताबाहेर जाईल असे वाटत राहते. कदाचित गेलीही असेल ! त्या एसय़ूव्ही चे चक्र योग्य वेळी वळवणे त्याला जमेल का ? ब्रेक पर्यंत त्याचे पाय तरी पोचत आहेत का सहजी ? मग का तो एव्हढ्या जोरात चालवतो आहे? जगाचा अंत जवळ आला आहे का ?

अशी अनेक चित्रे दिसतात... गाड्यांचे स्वभावधर्म त्या जाता जाता दाखवून जातात, कधी त्यांच्या मनातले ऐकवून जातात.

ती बसला करकचून थांबायला लावणारी आडमुठी संथ सायकल..
रिटायर्ड स्मग्लरची वाटावी अशी एक अवाढव्य पसरलेली जुनी गाडी..
ती तेलपाणी खाउन पिउन सुखी असणारी पापभीरु चारचाकी...
एखाद्या बोजड सफारीवाल्याला कशीबशी रेटणारी, थकलेली दुचाकी...
पोटात माणसे कोंबून तृप्त झालेली 'लाल पिवळी'..

गाड्यांची हलती चित्रे बघता बघता गुंग होत मी इच्छीतस्थळी पोचतो !

कोण आहे रे तिकडे - २

महाराज: कोण आहे रे तिकडे ?

प्रधानजी: मी महाराज ! अजून तरी आहे मी ! हा घ्या पुन्हा एकदा मुजरा करतो !

महाराज: मुजरा ? प्रधानजी, काय तवायफ आहात की बारबाला ? पण कुठे उलथला होतात ? तुम्हाला कधीपासून हाक मारतो आहे.

प्रधानजी: अहो चौथ्यांदा सांगतोय महाराज ! मी इथेच आहे ! प्रश्न असा की माझं उत्तर तुम्हाला ऐकू का येत नाहीये..

महाराज: हं.. काय सांगू...मला जरा आजकाल कमीच ऐकू येतंय !

प्रधानजी: का महाराज ?


महाराज: अहो आमच्या महालाच्या पाठीमागच्या साईडलाच कुणीतरी कसलातरी मांडव घातलाय आणि स्पीकरच्या भिंतीच्या भिंती उभ्या केल्या आहेत ! गेले दोन दिवस कुणी काही बोललं तरी मला नुसतं ‘ढपाक टपाक’, ‘ढपाक टपाक’... ‘ढपाक टपाक’ च ऐकू येतं ! काय त्रास आहे ह्यांचा !

प्रधानजी: अच्छा म्हणून तुम्ही कानाडोळा केलात होय माझ्याकडे .. पण काय त्रास झाला महाराज ? वर्गणी जास्त मागितली का या वर्षी ? काय करणार महाराज.. चंदा है पर धंदा है ये ! पण मग मांडववाल्यांबरोबर मांडवली करायचीत ना !

महाराज: च्च च्च ! वर्गणीचं नाही हो काही एव्हढं ! त्यासाठी सरकारी अनुदान दिल आम्ही ! पण एकंदरच ध्वनीप्रदूषण किती वाढतय ! देशापुढील तो एक वाढता प्रश्न आहे. ह्या प्रश्नावर कुणीच आवाज उठवत नाही !

प्रधानजी: महाराज ! आवाज कुणाचा !

महाराज: कुणाचा म्हणजे ??? अर्थातच आमचा !


प्रधानजी: तस नव्हे. एकदम तलवार काढू नका. आता निवडणूका एव्हढ्यात नाहीत अजून.. आवाज कुणाचा म्हणजे कुणाकुणाचा ! म्हणजे कुणाकुणाचा आवाज तुम्हाला त्रास देतो आहे अस विचारतोय मी !

महाराज: किती आवाज सांगू ! ह्या ध्वनीप्रदूषणाविषयी ऐकायला कान देण्याची कुणाची तयारी नसते ! पण आता ह्या प्रश्नाला कान नाही तर तोंड देण्याची वेळ आता आली आहे !

प्रधानजी: महाराज, बरोबर आहे तुमचं.. पण उत्सवाचे दिवस असेच असणार ! एखादा दिवस ..

महाराज: एक दिवस, एक आठवडा असं नसतं ते ! कधी ह्या धर्माचा उत्सव तर कधी त्या धर्माची प्रार्थना ! का तुमचा देव बहिरा आहे का लोकं बहिरी आहेत ! ह्याना कुणी थांबवायला गेलं की धर्म बुडाला म्हणून बोंब मारतात !

प्रधानजी: मी पण गेल्या वर्षी त्याना हेच सांगत होतो नाचता नाचता ! ए ढपाक टपाक ढपाक टपाक (नाचतो)

महाराज: प्रधानजी ! अहो तुम्ही तरी त्यांच्या तालावर नाचू नका ! प्रश्न फक्त एखाद्या उत्सवाचा नाहीये ! उदासपणे, मरगळल्यासारखा उत्सव साजरा करा अस कोण म्हणेल ? अहो हीच तर आमच्या जनतेसाठी आनंद लुटायची सुवर्णसंधी !

प्रधानजी: हो ना महाराज नाहीतरी आपल्या राज्यात अश्या संध्या फार कमी मिळतात !

महाराज: प्रधानजी ! हं.. पण अशा उत्सवात मोठ्या आवाजाने लोकाना त्रास होवू नये हा साधा विचार कुणाच्या मनात येत नाही ? त्याना त्यातून कसा मिळणार आनंद ? कधी थांबणार हे ध्वनीप्रदूषण ? कुणी आजारी माणूस असेल, म्हातारंकोतारं असेल, लहान मूलं असतील त्यांना किती तो त्रास ? माझ्या कानाचा पडदा गच्चीवर वाळत घातलेल्या पंच्यासारखा फडफडतोय !

प्रधानजी: पण महाराज.. आत्ता काय ह्याच एकदम ? सगळे उत्सव संपले आता.. तुमचं बोलणं म्हणजे आत्ता जुनाच एपिसोड चुकून दाखवल्यासारख वाटतंय !

महाराज: अहो, उत्सवाच्या काळात ऐकण्याच्या मनस्थितीत फार कमी लोक असतात म्हणून आत्ता बोलायचं ! बोललं तरी त्या स्पीकरच्या ‘भिंतींच्या’ आवाजात आमचाही आवाज ऐकू येईनासा झालाय !

प्रधानजी: खर आहे महाराज. मिरवणुकीतले काही लोक तर ऐकण्याच्याच काय तर चालण्याच्या परिस्थितीतही नसतात... पण ह्या विषयी जनजागृती व्ह्यायला पाहिजे !

महाराज: अगदी बरोबर म्हणालात !

प्रधानजी: झालं तर मग.. मी आत्ताच लाऊड स्पिकर लावून लोकाना जागृत करायचे आदेश देतो!

महाराज: प्रधानजी !!! तुम्ही... तुम्ही म्हणजे पालथ्या घड्यावर पाणी आहात ! आत्ता मी तुम्हाला ध्वनीप्रदूषणाविषयी सांगितल आणि तुम्ही लाऊड स्पिकर लावायच्या गोष्टी करताय ?

प्रधानजी: महाराज टेक इट लाऊडली .. म्हणजे आपल ते, टेक इट लाईटली ! पण तुम्ही ध्वनीप्रदूषीत झालात म्हणजे काय ?

महाराज: (‘सांग सांग भोलानाथ’ च्या चालीवर )
कान कान गेला काऽऽन ! पडदा फाटेल का ?
कानामधे शिट्टी वाजून बहिरा होईन काय ?

कान कान गेला काऽऽन !

माझ्या घराशेजारी
भलामोठा स्पीकर
आवाज त्याचा आदळून
उठेल कारे डोकं..

गेला काऽऽऽन ! गेला काऽऽऽन !

प्रधानजी: बास बास महाराज.. कळला तुमचा मुददा ! ह्यांची आवाजी बंद करायला हवी आहे ! आपल्या लोकाना बेशिस्तीची सवय झाली आहे. कुठलाही नियम पाळायचा नाही हाच नियम झाला आहे हल्ली !

महाराज: म्हणजे काय ?

प्रधानजी: आता आपण शिस्तीत विचार करु. एकेक आयटम सॉंग घेउ आता !

महाराज: कायऽऽऽऽऽऽ ?

प्रधानजी: नाही एकेक आयटम घेउ अस म्हणायच होत. सवयीने…

महाराज: छान !

प्रधानजी: काय आहे महाराज लोकाना कळतंय पण वळत नाहीये. आता बघा, वनस्पतींवर सुद्धा कर्कश्य संगीताचा वाईट परिणाम होतो अस सिद्ध झालय !

महाराज: काय म्हणताय काय ?

प्रधानजी: खर आहे महाराज. आपले शास्त्रज्ञ वेळ जात नसला की अधून मधून प्रयोगही करतात. असाच त्यानी प्रयोग केला की काचेच्या दोन बंद खोल्यामधे प्रत्येकी एक अशा एकसारख्या वनस्पती ठेवल्या.

महाराज: हा कसला प्रयोग ?

प्रधानजी: ऐका तर खर ! मग त्यानी एका खोलीमधे मंद मधुर शास्त्रीय संगीत लावलं तर दुसऱ्या खोलीत कर्कश्य असे संगीत.

महाराज: कर्कश्य म्हणजे ?

प्रधानजी: म्हणजे ज्यात नुसते ढणाढणा बडवत असतात आणि शब्द काही माती का दगड काही कळत नाही !

महाराज: माती का दगड कळत नाही ? हां हां.. म्हणजे हार्ड रॉक ! बर मग काय झाल ?

प्रधानजी: काय आश्चर्य सांगायच महाराज. थोड्याच दिवसात त्या मधुर मंद संगीताकडे झेपावत पहिल्या खोलीतली वनस्पती वाढली आणि दुसऱ्या खोलीतली वनस्पती कर्कश्या संगीतापासून दूर विरुद्ध दिशेने वाढायचा प्रयत्न करत करत बिचारी कोमेजली !

महाराज: काय म्हणताय काय ? म्हणजे जे झाडांना कळतं ते आपल्यातल्या काही जुन्या खोडांना कळत नाही ?

प्रधानजी: कळत महाराज. पण मूळ मुद्दा हाच आहे की परंपरेच्या नावाखाली ते मनमानी करतात ! कुठलेही बंधन त्याना नको आहे. पण हे ध्वनिप्रदूषण उत्सवापुरतेच मर्यादित नाही महाराज ! ह्या गोंधळात सुजाण नागरिकांची मुस्काटदाबी होऊन त्यांचा आवाज बंद झाला आहे !

महाराज: ते काही नाही ह्या सगळ्यावर ताबडतोब कडक कायदेशीर कारवाई करा.

प्रधानजी: ताबडतोब कडक कायदेशीर कारवाई ? अवघड आहे महाराज !

महाराज: आता काय झालं ?

प्रधानजी: नाही, कारवाई कायदेशीर केली तर ती ताबडतोब असणार नाही ! आणि कडक केली तरी ती कायदेशीर असणार नाही !

महाराज: हं...

प्रधानजी: त्यापेक्षा तुम्ही जनहित याचिका दाखल करा.

महाराज: म्हणजे काय होईल.

प्रधानजी: म्हणजे मग पटापट कारवाई होईल महाराज.

महाराज: ते काही नाही ! मी महाराज आहे ना ? मीच जनहित याचिका दाखल करु ? एकेकाला कडक शिक्षा करा.

प्रधानजी: कुठली महाराज !

महाराज: एकेक गुन्हा सांगा, मी शिक्षा सांगतो.

प्रधानजी: ठीक मी आजच दवंडी पिटवतो

महाराज: ऑं ?

प्रधानजी: नाही, हळू आवाजात पिटवतो ! पहिला गुन्हा : वेळीअवेळी कर्कश्य गाणी लावणे विशेषत: अर्थहीन, अश्लील गाणी देवासमोर किंवा पुजेच्या ठिकाणी लावणे !

महाराज: अश्या लोकांच्या कानाखाली खुद्द आमच्या हातून आवाज काढण्यात येईल ! पुढचा गुन्हा सांगा …
प्रधानजी: गणेशोत्सवात स्पीकरच्या भिंतीच्या भिंती उभारुन देवाला इतक बहिरं करुन सोडणं की तो वैतागून सर्वसामान्यांची गा-हाणी ऐकेनासा होतो !

महाराज: ह्यावर एकच शिक्षा ! त्या लोकाना डोलबायच्या स्पिकरच्या भिंतीत चिणून मारले जाईल !

प्रधानजी: महाराज पुढचा गुन्हा म्हणजे मोठ्मोठ्याने हॉर्न मारत गाडी चालवणे अथवा उभी करणे !

महाराज: त्याना हॉर्नवर सुळी द्या !

प्रधानजी: आ ?

महाराज: अहो बैलाच्या हॉर्नवर म्हणजे शिंगावर सुळी द्या !

प्रधानजी: शेवटचा गुन्हा जरा खाजगी आहे. राणीसाहेबांच्या..

महाराज: आ ? राणीसाहेबांच्या खाजगी गोष्टी तुम्हाला काय माहीत !

प्रधानजी: नाही तस नाही. राणीसाहेबांचे एक काका, भैय्यासाहेब त्यांच नाव.. ते आमच्या शेजारी रहातात. माझी बायको सांगते की ते आंघोळीच्या वेळी ..

महाराज: तुमच्या बायकोच्या ?

प्रधानजी: नाही हो ! भैय्यासाहेब त्यांच्याच आंघोळीच्या वेळी …

महाराज: काय करतात ?

प्रधानजी: आंघोळ करतात ! ते सोडा .. पण शिवाय मोठ्या भसाड्या आवाजात गातात हो ! तेसुद्धा क्लासिकल... म्हणजे आपण क्लासिकलच गातो असंच भैय्यासाहेबांना तरी वाटतं ! त्यांचे ते भिजलेले सूर ऐकून घशाला कोरड पडते हो आमच्या !

महाराज: मग जलमंत्र्यांना सांगून पाणी पुरवठा बंद करायचा त्यांचा ! एकदा नळाचं पाणी पळालं असतं की त्यांच्या तोंडचही पळालं असतं..

प्रधानजी: अहो तेही केलं .. तर नळाकडे पाहून त्यानी मेघमल्हार राग असा आळवायला सुरुवात केली की घाबरून आम्ही पाणीपुरवठा पूर्ववत केला ! आता तर त्यांचा स्वत:च्या गाण्यावर फारच विश्वास बसलाय.. गाता यावं म्हणून ते तीनतीनदा आंघोळ करतात ! महाराज आजूबाजूची प्रजा संत्रस्त झाली आहे हो !

महाराज: होय अशा तक्रारी फार येत आहेत आजकाल ! ह्यावर एकच शिक्षा, एकच उपाय !

प्रधानजी: कोणता महाराज ?

महाराज: त्यांना दहा दिवसाची मुदत द्या.. तेवढ्या अवधीत जर त्यांचे गाणे थांबले नाही तर भैय्यासाहेबांचे आंघोळीच्या बादलीत विसर्जन करा ! बोला गणपती बाप्पा …

प्रधानजी: मोरया !!!

***